Wat is het ondersteuningsaanbod in geestelijke gezondheid in Zorgzone Zuid-Oost?

Terugblik op de ontmoeting van 10 oktober

Om tegemoet te komen aan de behoefte van veel welzijns- en gezondheidswerkers om het aanbod van beschikbare ondersteuning in geestelijke gezondheid in Zorgzone Zuid-Oost beter te begrijpen en zo doorverwijzing te vergemakkelijken, zijn er drie speciale edities van het Overleg ‘Geestelijke gezondheid’ gepland tijdens het schooljaar 2025-2026.

De eerste van deze bijeenkomsten werd gehouden op 10 oktober. Daar werd aandacht besteed aan de verschillende vormen van ambulante of thuisbegeleiding die in Zorgzone Zuid-Oost beschikbaar zijn voor mensen met psychische problemen. Twintig professionals van meerdere diensten voor geestelijke gezondheid, centra voor gezinsplanning, mobiele teams, coördinatiecentra voor thuiszorg en -hulp of die werken in de eerstelijns psychologische zorg presenteerden hun aanbod en beantwoordden de vragen van de 37 deelnemers. Hartelijk dank aan alle sprekers! In totaal konden bijna zestig professionals van gedachten wisselen over de specifieke kenmerken van de voorgestelde regelingen en hun netwerk uitbouwen.

Bij die gelegenheid werd een overzichtsblad voor doorverwijzing online geplaatst: het bundelt alle beschikbare ambulante en thuisgerichte voorzieningen die toegankelijk zijn binnen Zorgzone Zuid-Oost.

Ambulante begeleiding

De bijeenkomst ging van start met een peiling bij de deelnemers over ambulante begeleiding.

• Bijna 80% van de respondenten zei weinig of geen idee te hebben van de verschillen tussen diensten voor geestelijke gezondheid, eerstelijnspsychologen en centra voor gezinsplanning.
• Naast de overbelasting van de diensten zijn de belangrijkste moeilijkheden bij doorverwijzingen:
  • belemmeringen bij de begunstigden (weigering, wantrouwen, ontkenning, moeite om hulp te vragen, culturele belemmeringen of belemmeringen die verband houden met de perceptie van geestelijke gezondheidszorg),
  • financiële barrières,
  • gebrek aan aangepaste oplossingen voor mensen in zeer precaire situaties,
  • gebrek aan kennis van het netwerk,
  • digitalisering van diensten,
  • gebrek aan feedback over de geleverde zorg en beroepsgeheim dat niet wordt gedeeld,
• De verwachtingen van de deelnemers waren: een beter begrip van de rollen, beschikbaarheid en toegangsvoorwaarden van diensten; manieren om laagdrempelige opvang te vergemakkelijken; manieren om betrokkenheid en regelmatige follow-up aan te moedigen; meer feedback om de continuïteit van zorg te waarborgen.

De deelnemers namen vervolgens deel aan gesprekken in kleine groepjes met professionals uit de Zorgzone die werkzaam zijn in een dienst geestelijke gezondheid, een centrum voor gezinsplanning of in de eerstelijns psychologische zorg. Dit zijn de belangrijkste punten die naar voren kwamen.

Diensten voor geestelijke gezondheid (DGG)

• De DGG zorgen voor onthaal, diagnose en behandeling van alle geestelijke gezondheidsproblemen, door middel van een multidisciplinaire aanpak (teams bestaande uit psychologen, psychiaters, maatschappelijk werkers en soms logopedisten). Ze ontwikkelen ook preventie- en opleidingsactiviteiten.
•  De mate van verzadiging varieert naargelang van de periode en de dienst. Als ze begunstigden niet zelf kunnen helpen, worden ze doorverwezen.
•  De DGG’s kunnen mensen uit alle gemeenten verwelkomen, soms met voorrang voor mensen die in de buurt wonen. Ze komen zelden aan huis, behalve in bijzondere gevallen.
•  De consultaties zijn betalend – behalve de sociale consultaties – met tarieven die zijn aangepast aan de middelen van de begunstigden.
•  Elke DGG ontwikkelt ook specifieke projecten.
•  Sommige deelnemers vragen een repertorium met voor elke dienst de specifieke projecten en de gesproken talen.

Centra voor gezinsplanning (CGP)

• De centra voor gezinsplanning bieden psychologische, juridische, medische en sociale consultaties en activiteiten rond educatie over relatie, emoties en seksualiteit. Er is ook een gratis, vertrouwelijke intake waar een professional de hulpvraag beluistert, vragen beantwoordt en waar nodig doorverwijst.
• Net als in de DGG’s is het team multidisciplinair, maar zonder psychiater. Sommige centra voor gezinsplanning bieden seksuologische, huwelijks- en gezinsconsultaties en gezinsbemiddeling aan. Het aanbod van de centra voor gezinsplanning wordt gepresenteerd op www.monplanningfamilial.be. Niet alle centra voor gezinsplanning voeren abortus uit. Een centrum dat geen abortus uitvoert, verwijst mensen door naar een ander centrum dat dat wel doet.
•  De beschikbaarheid van psychologische consultaties varieert naargelang de tijd van het jaar. Anderzijds zijn de andere consultaties (juridisch, medisch, sociaal) zelden verzadigd.
•  Net als in DGG’s zijn de consultaties betalend – behalve de sociale consultaties – maar de prijs is aangepast aan de financiële situatie van de betrokkene. De prijs mag geen belemmering vormen.

Eerstelijnspsychologen (ELP)

• Het doel is om mensen van alle leeftijden snel zorg te bieden met het oog op preventie, opsporing en vroegtijdige interventie in geval van lichte en matige stoornissen.
• De sprekers presenteerden het aanbod van individuele consultaties en groepssessies: (eenmalige) bewustmakingsworkshops of cycli van meerdere sessies. Bewustmakingsworkshops kunnen dienen als eerste aanzet om thema’s rond geestelijke gezondheid aan te kaarten, zonder meteen therapeutisch te werken. Als professional kan je begunstigden doorverwijzen naar bestaande workshops of sessiereeksen, een therapeutische groep co-faciliteren of een bewustmakingsworkshop aanbieden in je organisatie.
• ELP’s kunnen ook ondersteuning bieden door middel van co-consultatie, door zich te verplaatsen naar de organisatie en de behandelaar te ondersteunen bij gesprekken met begunstigden.

Bepaalde transversale vragen of bezorgdheden kwamen terug in de groepsdiscussies: 

• Moeilijke toegang tot zorg wanneer begunstigden zich niet bewust zijn van hun moeilijkheden, geen zorgvraag uiten of moeite hebben om hun eerstelijnsbehandelaar ‘los te laten’. 

• Verzadiging van diensten. 

• Belangrijk dat professionals elkaar leren kennen zodat ze bruggen kunnen bouwen. 

• Behoefte aan etnopsychiatrische benaderingen om bepaalde representaties van geestelijke gezondheid te doorbreken. 

• Gebrek aan geschikte oplossingen voor mensen in zeer precaire situaties (‘traditionele’ zorg met vaste werktijden en weinig flexibiliteit is ontoereikend). Suggesties die hierover werden gedaan: mogelijkheid om altijd terecht te kunnen bij het onthaal van een dienst (DGG of CGP), die de vraag kan doorgeven aan het team; toegankelijkheid van ontmoetingsplaatsen zoals Babel’zin. NB: de ontmoetingsplaatsen zullen worden voorgesteld tijdens de derde voormiddag die gepland is op 12 mei 2026. 

Thuisbegeleiding

Het tweede deel van de voormiddag ging over drie voorzieningen voor thuisbegeleiding.

Volgens de inleidende peiling: 45% van de respondenten ziet helemaal geen verschillen tussen mobiele teams, PZT’s en coördinatiediensten; 26% ziet ze in mindere mate.

De deelnemers wisselden in subgroepen van gedachten met professionals uit de Zorgzone die bij een van deze drie voorzieningen betrokken zijn.

Mobiele teams

• De ondersteuning die de mobiele teams bieden, is gericht op mensen met psychische problemen die geen toegang hebben tot ambulante zorg vanwege medische, sociale en/of familiale problemen.
•  De mobiele teams bieden geen psychologische consultaties aan huis, maar psychosociale ondersteuning die gericht is op het (her)mobiliseren van een hulp- en zorgnetwerk rond de betrokkene. De betrokkene moet bereid zijn om het mobiele team te ontmoeten. De tussenkomst van de mobiele teams is gratis.
•  Om te weten of een mobiel team beschikbaar is, moet je contact met hen opnemen zodat ze de aanvraag kunnen beoordelen op basis van de beschikbare plaatsen. Als ze geen ondersteuning kunnen bieden, doet het team een voorstel voor een alternatief.

Er worden twee mobiele teams voor verschillende doelgroepen voorgesteld: 

• Bru-Stars ondersteunt kinderen en adolescenten (en hun families) tot 23 jaar. Drie teams richten zich op verschillende leeftijdsgroepen in het Brussels Gewest: kinderen (0-11 jaar), jonge adolescenten (12-15 jaar) en oudere adolescenten (16-23 jaar). Er is ook een mobiel forensisch team voor jongeren die onder een gerechtelijke beslissing vallen. Elk team wordt gesuperviseerd door een kinderpsychiater. Er worden twee types ondersteuning aangeboden: langdurige zorg (2 tot 12 maanden, verlengbaar) of crisiszorg (4 tot 6 weken, verlengbaar). NB: over de crisiszorg van Bru-Stars wordt een specifieke presentatie gegeven tijdens de 2e voormiddag die gepland staat op 20 januari. De teams komen in tweetallen aan huis. De aanvraag moet worden ingediend door een professional (arts, leerkracht, CPMS/CLB, straathoekwerker enz.). De permanentie van Bru-Stars kan ook informatie en advies geven. 

• Het mobiele TELA-team is voor volwassenen. Het is actief in het oosten van Brussel. Het biedt intensieve begeleiding (1x/week) op maat met een vrij breed werkterrein. Net als bij Bru-Stars maakt een kinderpsychiater deel uit van het team en helpt bij het opvolgen van de situaties. Er is echter geen tijdslimiet: de opvolging is ‘zo kort mogelijk en zo lang als nodig’. 

• Er zijn andere mobiele teams met een specifiek aanbod (kwetsbare situaties, verslavingen, dubbele diagnose…), waarvan je een lijst kunt vinden in het overzichtsblad. 

PZT

• PZT’s zijn psychosociale diensten aan huis. Net als de mobiele teams bieden de PZT’s geen therapie aan huis aan, maar eerder psychosociale ondersteuning voor volwassenen met psychische gezondheidsproblemen die thuis wonen. Deze (gratis) ondersteuning heeft als doel om een zorgnetwerk rond de persoon te coördineren en op te volgen. In tegenstelling tot mobiele teams heeft het team geen psychiater. Een ander verschil is de frequentie van de ondersteuning, die minder intensief is (ongeveer om de 3 weken) dan die van de mobiele teams.
•  Aanvragen voor opvolging kunnen worden ingediend op specifieke tijdstippen van het jaar, wanneer nieuwe plaatsen worden geopend.
•  PZT Caligo heeft ook een ‘senioren’-opdracht en biedt psychosociale ondersteuning aan ouderen die thuis of in een rusthuis wonen.
•  Een andere opdracht van de PTZ’s is het aanbieden van bewustmakings-, coachings- en intervisiesessies aan eerstelijnswerkers die in hun praktijk geconfronteerd worden met psychische problemen.

Coördinatiediensten voor thuiszorg en thuisdiensten

• Deze diensten bieden (gratis) hulp bij het opzetten en coördineren van de verschillende interventies van hulp, zorg en diensten die nodig zijn om thuis te blijven wonen of ernaar terug te keren.
•  Er zijn 5 diensten van dit type in het Brussels gewest, die worden gesubsidieerd door de COCOF, waaronder CSD en COSEDI die hun dienst hebben voorgesteld. Een begunstigde, een naaste of een professional kan naar keuze contact opnemen met een van deze 5 diensten, ongeacht het ziekenfonds van de betrokken persoon.
•  De dienst analyseert de behoeften en mobiliseert de nodige professionals (intern of extern) voor verschillende interventies aan huis: hulp bij het dagelijks leven, verpleging, maaltijden, kapper, kinesitherapie, logopedie, psychologische ondersteuning (via een DGG, een eerstelijnspsycholoog of een niet-geconventioneerde psycholoog, mobiel team enz.)

Naast deze drie voorzieningen werd ook het bestaan van Protocol 3-projecten genoemd. Deze projecten financieren drie soorten verstrekkingen, waaronder huisbezoeken door een psycholoog om te luisteren naar en steun te bieden aan de begunstigden en/of hun mantelzorger. De andere twee diensten die worden gefinancierd zijn ergotherapie en casemanagement. Twee Protocol 3-projecten zijn actief in Brussel: thuisondersteuning voor 60-plussers dat wordt beheerd door Brusano, en het ASAPP-project voor mensen met de ziekte van Alzheimer of aanverwante stoornissen en hun mantelzorgers, dat wordt beheerd door Alzheimer Belgique. NB: als je geïnteresseerd bent in deze Protocol 3-projecten, weet dan dat ze worden voorgesteld op het volgend Thematisch overleg – Verbinding ziekenhuis/ambulante zorg op 2 december.

Wat na deze voormiddag?

Tijdens de voormiddag van 10 oktober zijn veel praktische vragen beantwoord: contacten, termijnen, beschikbaarheid…

Ook bleek dat er behoefte is aan ondersteuning van niet-gespecialiseerde hulpverleners bij bepaalde complexere vragen over de begeleiding van begunstigden met psychische problemen. Het ondersteuningsteam van Zorgzone Zuid-Oost denkt na over mogelijke acties om het aanbod van opleidingen, supervisie of begeleiding door verschillende actoren op het gebied van geestelijke gezondheidszorg zichtbaarder te maken.

Op korte termijn wordt het aanbod op het gebied van geestelijke gezondheidszorg in Zorgzone Zuid-Oost in 2026 verder belicht tijdens twee andere voormiddagen:

• Voormiddag nr. 2 – 20 januari 2026: Focus op bronnen voor het omgaan met noodgevallen/crisissituaties en ondersteuning in woonomgevingen (inschrijvingen zijn geopend)
• Voormiddag nr. 3 – 12 mei 2026: Focus op diensten die helpen om opnieuw verbinding te maken en een traject van sociale of professionele re-integratie op te starten

Wie op 10 oktober afwezig was, vindt in het online overzicht alle diensten voor ambulante en thuisbegeleiding in Zorgzone Zuid-Oost.